Twee Italiaanse onderzoekers analyseerden verschillende studies naar de werking van cannabis op ALS. Het blijkt dat cannabinoïden, de werkzame stoffen uit wiet, mogelijk een effectieve behandeling tegen het ontwikkelen van de neurodegeneratieve ziekte kunnen vormen.
ALS vs. Cannabis
De Italiaanse onderzoekers Dr. Emanuela Mazzon en Sabrina Giacoppo onderzochten voor het vakblad Neural Regeneration Research de therapeutische potentie van cannabinoïden – de werkzame stoffen uit cannabis – tegen Amyotrofische Laterale Sclerose (ALS). Hiervoor analyseerden zij diverse eerder uitgevoerde studies naar het onderwerp.
ALS
Amyotrofische Laterale Sclerose (ALS) is een zeer ernstige degeneratieve aandoening die de motorische zenuwcellen in het ruggenmerg, de hersenstam en de motorische schors van de hersenen doet afsterven. In Nederland zijn er momenteel zo’n 1500 patiënten met de ziekte, er komen jaarlijks 500 bij en er sterven jaarlijks ook 500 patiënten aan ALS. De auteurs van het onderzoek leggen verder uit:
‘De ziekte wordt gekenmerkt door een genadeloze progressie van spierverlamming en krachtverlies tot de dood volgt, doorgaans door het verlammen van de ademhalingsspieren.’ Symptomen van de ziekte zijn onder meer pijn, spasticiteit, dementie, extreem gewichtsverlies, depressie, kwijlen en meer.
ALS tast vooral de beweeglijkheid aan en zorgt in Nederland voor ongeveer 500 sterfgevallen per jaar. [Foto: shutterstock/BABYFRUITY]
Oorzaak
De eerste stap van de onderzoekers was kijken naar de mogelijke oorzaak (of oorzaken) van ALS. Het is bekend dat er in elk geval mutaties aan bepaalde genen, die verantwoordelijk zijn voor het produceren van antioxidante enzymen, DNA transcriptie en het functioneren van het zenuwstelsel bij betrokken zijn. Dit verklaart echter maar 10% van alle gevallen, waarbij het een erfelijke vorm van de ziekte betreft. De oorzaak van de resterende 90% van de gevallen blijft onbekend.
Sommige theorieën over het ontstaan van ‘sporadische ALS’ noemen als oorzaak een slecht functionerende ‘cel batterij’, het abnormaal ophopen van proteïnen, oxidatieve stress, ontstekingen en het overmatig stimuleren van glutamaat-receptoren door een overschot aan het eiwit glutamaat (Excitotoxiciteit). Die laatste oorzaak kan worden aangepakt door Riluzol, het enige beschikbare medicijn tegen de progressie van ALS.
De effectiviteit van het middel is echter beperkt, en door de heftige bijwerkingen die het kan veroorzaken is een beter alternatief hard nodig. Gezien diverse studies laten zien dat cannabinoïden uit wiet oxidatie, ontstekingen en excitotoxiciteit kunnen tegengaan, lijkt cannabis een mogelijk alternatief te zijn op deze medicatie.
CB1-receptor
De auteurs van dit onderzoek wijzen op een studie uit 2004, waarbij delta-9-tetrahydrocannabinol (THC) de beweeglijkheid en overlevingskans (5%) verbeterde in een dierlijk model van ALS. Dezelfde studie liet volgens hen zien dat THC beschermt tegen excitotoxiciteit via de CB1-receptor van het endocannabinoïde-systeem (ECS), en tegen oxidatie via een onbekend systeem.
De CB1-receptor zie je als een geel lint-achtige vorm in deze afbeelding. Een van de actieve ingrediënten in cannabis, THC, zie je als gele stok-achtige figuur in de afbeelding.
Het jaar erna liet een andere groep wetenschappers zien dat de cannabinoïde Cannabinol (CBN) – het afbraak-product van THC – de ontwikkeling van ALS in muizen kan vertragen. Het mechanisme dat hiervoor verantwoordelijk is werd niet geïdentificeerd en de overlevingskans van de muizen bleef door de stof ongewijzigd.
In 2006 werd meer vooruitgang geboekt. Toen bewezen wetenschappers dat het verwijderen van het FAAH enzym (dat de lichaamseigen cannabinoïde anandamide afbreekt) met een synthetische cannabinoïde, ook de ontwikkeling van de ziekte kon vertragen zonder invloed te hebben op de overlevingskans. Gezien de ontwikkeling van ALS verder niet veranderde door het verwijderen CB1-receptoren, wordt gesuggereerd dat de effecten niet CB1-afhankelijk zijn.
CB2-receptor
Het daarop volgende jaar werd weer een stukje aan de puzzel toegevoegd, toen onderzoekers zagen dat muizen met ALS overmatig veel CB2-receptoren in hun ruggengraat hebben – op een manier die overeenkomt met de progressie van de ziekte. Dezelfde studie liet zien dat het kunstmatig activeren van de CB2-receptor het verslechteren van de motoriek kan remmen nadat de ziekte zich begint te ontwikkelen. Bovendien verhoogde het activeren van deze receptor de overlevingskans met maar liefst 56 procent.
De CB2 is geen specifieke target geweest voor de behandeling van ALS. Omdat het, in tegenstelling tot CB1, weinig in zenuwcellen maar vooral in immuuncellen voorkomt. Toch laat deze data zien dat de manier waarop de CB2 immuun- en ontstekingsreacties reguleert, een mogelijke sleutel is tot het behandelen van ALS met cannabinoïden.
Een volgende studie die door de onderzoekers wordt genoemd komt uit 2014. Daarin werd bewezen dat Sativex (farmaceutische cannabis-medicatie met 1:1 THC-CBD ratio) bij muizen effectief de ontwikkeling van ALS in vroege stadia kon remmen. Tijdens deze studie werd ook een verandering in de CB2-receptor expressie opgemerkt.
De effectieve werking van cannabis tegen ALS is bij muizen meermaals bewezen… [Foto: shutterstock/Mirko Sobotta]
Klinische studies
Hoewel cannabis tegen ALS bij muizen zeer effectief is, is het bewijs van de werking bij mensen wat minder solide. Een analyse van de menselijke ruggengraat laat wel, net als in de dierlijke modellen, een toename in CB2-activiteit zien bij ALS. Een enquête onder patiënten, waarbij 10 procent toevalligerwijs cannabis gebruikte, bleken deze patiënten verlichting te ervaren van symptomen als eetlust-vermindering, pijn en kwijlen, alsmede spasticiteit.
Andere gecontroleerde trials lieten zien dat het middel veilig is voor deze patiëntengroep, maar boden geen klinisch resultaat. Volgens de auteurs is er geen enkele studie met mensen waarbij wordt gekeken naar de potentie van cannabis om de ontwikkeling van de ziekte te remmen. Zij hopen dan ook dat hun analyse ‘de wetenschappelijke gemeenschap aanmoedigt de therapeutische werking van cannabinoïden op deze slopende ziekte verder te onderzoeken.’
[Openingsfoto: shutterstock/Tashatuvango]