Nederland vergrijst en meer mensen krijgen dementie – kan cannabis helpen?

Al duizenden jaren wordt cannabis ingezet als behandeling voor vele aandoeningen. Aangaande het behandelen van dementie met cannabis, is klinisch onderzoek beperkt. Er zijn echter wel aanwijzingen dat patiënten baat kunnen hebben bij een behandeling met cannabinoïden. Ze kunnen zelfs progressie van de ziekte van Alzheimer voorkomen. Bovendien tonen klinische onderzoeken aan dat op cannabinoïden gebaseerde behandelingen veilig zijn voor mensen met dementie. 

Door de wietbomen het bos zien

Het kiezen van het juiste cannabisproduct voor dementie kan een uitdaging zijn, aangezien er duizenden wietsoorten zijn. Afgaande op de wetenschappelijke literatuur over verschillende cannabinoïden en terpenen, zijn producten met middelhoge concentraties CBD en middellage concentraties THC het beste uitgangspunt. 

Andere verbindingen waarnaar moet worden gekeken, zijn terpenen en dan met name limoneen, pineen en bèta-caryofylleen, die de potentie hebben om dementie te behandelen en kunnen samenwerken met CBD en THC; het zogenaamde entourage-effect.

Medisch onderzoek naar dementie en cannabis

Gerandomiseerde klinische onderzoeken zijn strak gereguleerd en bieden een hoog bewijsniveau. Echter zijn ze ook tijdrovend en vragen veel aandacht. Daarom gebruiken onderzoekers en artsen ook cohortstudies en casusrapporten, om te beoordelen hoe effectief een therapie kan zijn. 

Verschillende van dit soort onderzoeken wijzen steeds duidelijker in de richting van de effectiviteit van cannabinoïden als behandeling voor dementie:

• In 1997 rapporteert een onderzoeksteam uit de VS dat patiënten met de ziekte van Alzheimer een verhoogde eetlust ervaren en een vermindering van gestoord gedrag vertonen, nadat ze gedurende zes weken een op THC gebaseerd medicijn – Dronabinol – krijgen. Soortgelijke resultaten worden later gemeld bij twee patiënten met de ziekte van Alzheimer, die gedurende slechts 14 dagen een vergelijkbare dosis innemen.
• In 2015 en 2017 worden in Nederland verschillende grotere onderzoeken uitgevoerd. Hierbij krijgen patiënten met verschillende soorten dementie twee of drie keer per dag synthetische THC. Dit gedurende een periode van vier dagen tot twaalf weken. Hoewel deze onderzoeken suggereren dat de behandeling veilig is (al het gaat om ongewenste bijwerkingen), worden er geen klinisch significante verbeteringen waargenomen bij een breed scala aan dementiesymptomen.
• In mei 2019 probeert een Canadese groep wetenschappers enkele van dit soort tekortkomingen aan te pakken. Het onthult dat een vergelijkbare dosis synthetische THC effectief is voor de behandeling van agitatie bij Alzheimerpatiënten. Vijfenveertig procent van de patiënten in deze studie ervaart echter sedatie, maar niet op een niveau dat hen er toe zet de behandeling te stoppen.
• In 2014 blijkt een cohort van 40 patiënten met verschillende soorten dementie minder geagiteerd en agressief te zijn. Ook zijn ze meer uitgerust na een hogere dosis van een synthetische THC, dan in vergelijkbare klinische onderzoeken wordt gebruikt.
• In 2016 rapporteert een Israëlisch team vergelijkbare resultaten na een onderzoek met een groep van elf patiënten met de ziekte van Alzheimer. De groep krijgt gedurende 28 dagen medicinale cannabis-olie (met een vergelijkbare dosis THC en verschillende hoeveelheden CBD) in een vergelijkbare dosering.
• In 2019 ontdekt een ziekenhuis in Genève dat een hogere dosis oraal cannabisextract met THC en CBD goed wordt verdragen; de gedragsproblemen, spierstijfheid en dagelijkse zorg bij tien vrouwelijke patiënten met dementie, verbeteren sterk.
• In het VK begint eind 2019 een grote klinische studie met dementiepatiënten. De studie levert geheel naar verwachting meer robuust bewijs wat betreft de werkzaamheid van cannabinoïden bij de behandeling van dementie. De studie is de eerste in zijn soort die een op cannabis gebaseerde mondspray gebruikt die THC en CBD bevat (Nabiximols).
• Ten slotte meldden verschillende anekdotische casusrapporten van patiënten die worden behandeld met verschillende doses THC een vermindering van de gedrags- en psychologische symptomen van dementie.
• Volgens een recent wetenschappelijk onderzoek naar het gebruik van cannabinoïden tegen de symptomen van dementie, zijn de voorlopige resultaten bemoedigend. Bij de onderzoeken zijn mensen met verschillende soorten dementie betrokken. Dit kan betekenisvolle effecten maskeren. Bovendien wordt er gebruik gemaakt van relatief lage doseringen THC, soms samen met andere medicijnen. Dit maakt het nog moeilijker om harde conclusies te trekken.

Kan cannabis een rol spelen bij het bestrijden van dementie? De voortekenen zijn veelbelovend, maar het ontbreekt nog aan klinisch onderzoek… [beeld: Sangoiri/Shutterstock]

CBD en dementie

Helaas hebben er tot op heden geen klinische onderzoeken plaatsgevonden die het therapeutisch potentieel van CBD bij dementie evalueren. Proeven in laboratoria die werken met dieren en celculturen tonen aan dat CBD- en THC/CBD-combinaties de productie en ophoping van de schadelijke eiwitten (die neurodegeneratie bij de ziekte van Alzheimer veroorzaakt), kan verminderen. 

In een aantal onderzoeken wordt zelfs ontdekt dat een korte kuur met CBD als behandeling bij muizen, de vernietiging van neuronen in de hippocampus (een deel van de hersenen dat betrokken is bij geheugenvorming) vermindert. Daarbij bevordert het de vorming van nieuwe cellen. 

Naast het beschermen van neuronen, blijkt CBD bij volwassen laboratoriummuizen met Alzheimer-achtige aandoeningen ook het optreden van verminderde sociale herkenning te voorkomen. Zoals het tijdschrift van Behavioral Pharmacology optimistisch samenvat: “CBD zou mogelijk symptomatische verlichting kunnen bieden en/of de ziekteprogressie kunnen voorkomen bij Alzheimerpatiënten.”

Er loopt momenteel een grote klinische proef in Israël. Deze proef is de eerste waarbij een lokaal ontwikkelde medicinale cannabis-olie (Avidekel) wordt gebruikt, waarvan CBD het belangrijkste ingrediënt is.

Hoe cannabis werkt bij dementie

Het endocannabinoïdesysteem (ECS) is bij alle gewervelde dieren aanwezig. Het helpt bij het reguleren van cruciale functies zoals slaap, pijn en eetlust. Het menselijk lichaam produceert zijn eigen cannabinoïden, die verschillende functies moduleren en activeren.

Zoals je niet zal verbazen na het kritisch lezen van het woord ‘endoCANNAbinoïden’ kan dit systeem ook worden geactiveerd door cannabinoïden uit de cannabisplant. Het ECS is nog niet zo lang geleden pas ontdekt en wetenschappers hebben nog veel te leren over de talloze manieren waarop cannabis het menselijk lichaam beïnvloedt.

Het ECS is sinds kort ook in beeld als het gaat om het behandelen van dementie. Alle soorten cannabinoïden – intern, plantaardig en synthetisch – kunnen zich binden aan de receptoren in dit systeem. Zo zijn zij in staat processen te beïnvloeden zoals:

• Leren
• De opslag in de hersenen (het geheugen)
• Een goede nachtrust
• Andere cognitieve functies (die vaak verstoord zijn bij dementiepatiënten)
• Met dit inzicht kunnen onderzoekers bestuderen of manipulatie van het endocannabinoïdesysteem kan worden gebruikt om dementie-symptomen te verlichten, of zelfs de progressie van de ziekte te vertragen.

Het endocannabinoïdesysteem speelt een belangrijke rol in de werking van alle soorten cannabinoïden en dus ook die uit de wietplant… [beeld: WuttikitStudio/Shutterstock]

Cannabis gebruiken bij dementie

Wil je mediwiet gaan gebruiken, dan kan het een uitdaging zijn om te beslissen welke wietsoort voor jou geschikt is. Er bestaan duizenden verschillende soorten cannabis (ook wel strains genoemd), elk met zijn eigen unieke chemische profiel. 

Aangezien het meeste klinische onderzoek een synthetische vorm van cannabinoïden gebruikt in plaats van geheel plantaardige producten, zal het mogelijk even zoeken zijn voor je de juiste cannabissoort vindt. Veel patiënten ervaren enige frustratie wanneer ze het proces doorlopen om het juiste product en de juiste dosis te vinden. Soms lopen ze tegen ongewenste bijwerkingen aan, wat betekent dat de dosering of soort aangepast moet worden. Ieder mens is anders, dus ieder mens heeft zijn eigen unieke behandeling nodig.

Er bestaat een gebrek aan klinisch onderzoek als het gaat om cannabis en dementie. Je kunt wel kijken naar het preklinisch onderzoek naar specifieke verbindingen, met name cannabinoïden en terpenen. Er is geen eenduidig antwoord op de beste cannabisbehandeling voor dementie, maar de beste gok zou zijn om producten te proberen met gemiddelde tot hoge CBD-concentraties en gemiddelde tot lage THC-concentraties.

Als het om terpenen gaat ontbreekt er eveneens klinisch onderzoek. Op basis van preklinische gegevens laten limoneen, pineen en beta-caryofylleen allemaal potentiële voordelen voor dementie zien:

• Uit een recent onderzoek blijkt dat naar verwachting hoge niveaus van limoneen in voedsel of medicijnen, de ziekte van Alzheimer helpen behandelen of voorkomen.
• Een studie uit 2017 suggereert de mogelijke neuroprotectieve mogelijkheden van APN (alfa-pineen) voor de behandeling van dementie met leer- en geheugenverlies.
• Een onderzoek uit 2014 suggereert dat bèta-caryofylleen een aantrekkelijk molecuul is voor de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen met therapeutisch potentieel voor de behandeling van de ziekte van Alzheimer.
  

Mogelijke bijwerkingen van cannabisgebruik

Welk middel je ook inzet om (de symptomen van) een ziekte te behandelen, je dient je altijd bewust te zijn van eventuele bijwerkingen. Hoewel de bijwerkingen van cannabis in principe ongevaarlijk zijn, kunnen ze wel als vervelend ervaren worden. Hieronder vind je een opsomming van de meest voorkomende bijwerkingen van mediwiet, welke meestal prima te stoppen zijn door de dosering aan te passen:

• Slaperigheid
• Cognitieve problemen (het onthouden van bepaalde zaken)
• De eetlust neemt af/toe
• Problemen met het reactievermogen
• Veranderingen in het humeur
• Paranoide gevoelens/hallucinaties
• Afhankelijkheidsgevoel

Dementie in Nederland

In Nederland heeft zo ongeveer 1 op de 1000 mannen en 1,5 op de 1000 vrouwen te maken met een vorm van dementie. Dit komt neer op ongeveer 290.000 personen, waarvan er zo’n 15.000 jonger zijn dan 65 jaar.

In Nederland is het gelukkig relatief makkelijk om aan medicinale cannabis te komen. Ook is er op diverse plaatsen advies in te winnen (bijvoorbeeld op Mediwietsite) en hopelijk gaan in de toekomst artsen zich ook meer verdiepen in de kracht van cannabis. 

Mocht je overwegen om mediwiet te gaan gebruiken, bespreek dit dan altijd met je behandelend arts. Eventueel kun je – ter onderbouwing – wetenschappelijk stukken meenemen. Sommige artsen hebben simpelweg de kennis (nog) niet, maar wellicht zijn ze wel bereid om hier meer over te weten te komen…

[openingsbeeld: Elena11/Shutterstock]