Ger de Zwaan, portret van een markante mediwiet pionier 


Rotterdammer Ger de Zwaan (1952-2018) zette zich als een van de eersten in Nederland in voor de erkenning en verspreiding van cannabis als medicijn. Door zijn eigen ervaringen met de plant werd hij een vurig pleitbezorger en activist, die duizenden Nederlanders en Belgen aan hun medicijn hielp en nog veel meer mensen kennis liet maken met medicinale cannabis. Portret van een markante mediwiet pionier: “Uiteindelijk zal de beweging waar ik ook deel van uitmaak zegevieren.”

[Tekst & foto’s: Derrick Bergman]

Op advies van Chinese arts aan de cannabis

Een alvleesklierontsteking brengt Ger de Zwaan in 1994 op het randje van de dood. “Ik was al van 1990 tot 1994 ernstig ziek, lijdend aan een chronische pancreatitis”, schrijft hij later. “Diverse keren per jaar werd ik opgenomen in het ziekenhuis, meestal eerst op de intensive care. Ik slikte indertijd de hele dag medicijnen waaronder diverse pijnstillers, had altijd pijn en was heel misselijk.”

Ger wordt steeds trager en dikker en heeft altijd pijn. “In 1994 werd ik met een zeer ernstige alvleesklierontsteking opgenomen op de intensive care en heb ik meegedaan aan een trial. Een van de artsen (uit China) die de trial begeleidde trok zich mijn lot aan en adviseerde me om marihuana te gaan gebruiken. Na ontslag uit het ziekenhuis ben ik doorverwezen naar een natuurarts in Rotterdam die mij marihuana heeft voorgeschreven, die ik op recept kon halen bij een apotheek.”

De cannabis redt Ger’s leven. “Het helpt”, verklaart hij in 2001 in NRC/Handelsblad. “Ik kan erover meepraten, want als ik het niet had gebruikt, was ik er nu niet meer geweest.” Omdat er in Nederland nauwelijks besef is van de medicinale werking van cannabis, richt Ger in het najaar van 1994 de stichting Patiëntenbelangen Medicinale Marihuana op, kortweg PMM. Een jaar eerder heeft de naar ons land gevluchte Amerikaanse glaucoom patiënt James Burton de Stichting Institute of Medical Marijuana (SIMM) opgericht.

Ger de Zwaan

Eerste mediwiet pioniers in Nederland in de jaren 90

In een reconstructie schrijft De Volkskrant jaren later: “Het waren twee Rotterdammers en een Amerikaan die in de jaren negentig in Nederland marihuana als medicijn introduceerden. Marcel de Wit raakte als coffeeshophouder enthousiast op een cannabiscongres in Parijs. Hij kwam in contact met de naar Nederland uitgeweken Vietnamveteraan James Burton en met Ger de Zwaan, die als eerste patiënt op doktersadvies marihuana kreeg. Burton richtte een stichting op om mediwiet te promoten, De Zwaan begon een patiëntenvereniging, De Wit vestigde het bedrijf Maripharm. Gedrieën voorzagen ze patiënten, apotheken en onderzoekers van wiet.”

Een vierde man mag hier niet onvermeld blijven: wijlen Nol van Schaik, coffeeshopondernemer uit Haarlem. Ger ontmoet Nol in 1996 op een cannabisbeurs in Duitsland. De ontmoeting komt op een cruciaal moment: na twee jaar keihard werken en tegen de klippen op fondsen werven voor zijn stichting zit Ger er een beetje door heen. Van Schaik is een man van actie en iemand die, net als Ger, geen blad voor de mond neemt. Ze worden vrienden voor het leven en broeders in de strijd voor legalisering.

Medicinale wiet via coffeeshops als overheid het verbiedt

Als volksgezondheidsminister Els Borst (D66) in augustus 1997 bekend maakt dat het artsen en apotheken voortaan verboden is om medicinale cannabis voor te schrijven of te verstrekken, starten Ger en Nol de Actiegroep Cannabis als Medicijn (ACM). Ze versturen een persbericht waarin ze melden dat de ACM de verstrekking van medicinale wiet aan patiënten voort zal zetten, via ruim veertig coffeeshops. De ACM belegt een oprichtingsvergadering in de Willie Wortel, Nol’s coffeeshop in Haarlem, die veel journalisten trekt. Lokale en landelijke kranten wijden lange artikelen aan medicinale cannabis en de plannen van de nieuwe actiegroep.

‘Patiëntenverenigingen durven geen politieke stelling te nemen tegen het ministerie, terwijl de meeste van hun leden het gebruiken’

Het idee om patiënten via coffeeshops tegen gereduceerde prijs aan cannabis te helpen komt uit de koker van Wernard Bruining, de man die in 1972 de allereerste coffeeshop van Amsterdam opende. Met zijn Stichting Mediwiet legt Wernard vanaf 1996 de basis voor dit alternatieve distributiekanaal. Door het faillissement van zijn bedrijf Positronics komt de verstrekking in 1997 in gevaar en neemt de ACM het stokje over. Ger en Nol rijden langs tientallen coffeeshops om hen te betrekken.

Door de golf van publiciteit over de actiegroep zit Ger dagenlang aan de telefoon om interviews te geven. Voortaan weten de media wie ze moeten bellen als het over medicinale cannabis gaat. In 1998 kiest Highlife Magazine, het oudste Nederlandse tijdschrift over cannabis, Ger als ‘Cannabisman of the year’. Datzelfde jaar krijgt hij een vaste rubriek in EssensiE, ‘geestverruimend en onafhankelijk magazine’. Vijftien jaar lang, van 1998 tot 2012, vult Ger elke maand twee pagina’s in het blad, onder de noemer ‘Medische Marihuana Nu’.

Aangenaam, Ger de Zwaan: Cannabisman

Naast zijn eigen stukken en een lijst met coffeeshops en andere bedrijven die de ACM steunen, publiceert Ger er brieven van patiënten en nieuws. Onder de kop ‘Aangenaam, Ger de Zwaan: Cannabisman’ schrijft hij in de eerste aflevering:

“Mijn naam is Ger de Zwaan en ik ben voorzitter van de Stichting Patiëntenbelangen Medicinale Marihuana in Rotterdam. Al enige jaren ga ik regelmatig met de pet rond om geldelijke ondersteuning te krijgen voor de werkzaamheden van mijn stichting. Het verbaast me daarbij vooral dat de solidariteit en goodwill in de cannabisbranche nog steeds benedenmaats is, maar ja, je krijgt er ook zo weinig voor terug hè?…

Met de actiegroep Cannabis Als Medicijn voorzie ik momenteel honderden patiënten in het land (o.a. AIDS, kanker, ms) van medicinale marihuana. Elke dag melden zich nieuwe leden bij ons aan. Gezien de verbeterde voorlichting zal het aantal leden in de toekomst gigantisch gaan toenemen. We hebben dus alle steun nodig om deze stroom aan hulpbehoevenden op te kunnen vangen, zolang de overheid geen zorg voor hen wil dragen.”

Wiet en hasj naar duizenden Nederlanders en Belgen

Ger’s voorspelling over de toename van het aantal leden komt uit, blijkt uit een Volkskrant reportage uit 2003. “De Stichting Patiëntenbelangen Medicinale Marihuana, met De Zwaan als voorzitter, levert al jaren hasj op doktersrecept. Vanuit het kantoor in een Rotterdamse woonwijk gaat wekelijks twee kilo mediwiet de deur uit. Zevenhonderd joints en honderden zakjes met hasj voor in de thee, een verdamper of een inhaler. Portokosten per maand: 2.500 euro. Ruim vijfduizend patiënten zijn lid, onder wie 1.500 Belgen. De oudste afnemer is 96.”

Aanleiding voor de reportage is de introductie van legale medicinale cannabis in de Nederlandse apotheken, op 1 september 2003. Na aanvankelijke aarzeling is minister Borst overtuigd geraakt van de medicinale werking van de plant. Met dank aan Ger de Zwaan, erkent de Volkskrant. “Na jarenlang lobbywerk, optredens in meer dan vijftig tv- en radio-programma’s en eindeloze briefwisselingen met het ministerie van Volksgezondheid, krijgt de Rotterdamse pionier zijn zin. Vanaf 1 september is cannabis op recept bij de apotheek verkrijgbaar.”

‘Denk je dat ik mijn stichting voor de lol ben begonnen? Ik zie mensen overal lijden, terwijl de overheid ze nog een trap na geeft door ze extra uit te melken met peperdure medicijnen van de apotheek’

Maar Ger beziet de mijlpaal met gemengde gevoelens. Niet alleen omdat het ministerie hem gesommeerd heeft de verkoop van cannabis aan patiënten te staken, ook omdat de legale wiet voor slechts vijf aandoeningen beschikbaar is. “De helft van zijn ledenbestand, inclusief hijzelf, kan straks niet bij de apotheek terecht”, aldus de Volkskrant. Wat een overwinning zou moeten zijn, is het begin van een nieuwe strijd; om cannabis te kunnen blijven leveren aan patiënten die buiten de boot vallen of geen baat hebben bij de wiet uit de apotheek.

Ook dit gevecht eindigt in een Pyrrusoverwinning. De gemeente Rotterdam geeft Ger in 2005 een gedoogvergunning voor een coffeeshop, maar weigert toestemming voor een Buyers Club naar Amerikaans model, exclusief voor patiënten. Opsteker is wel dat Ger een deel van de winst van de coffeeshop, ‘De Stichting’ aan de Stadhoudersweg, in de ACM en PMM kan stoppen.

Blijven knokken voor acceptatie mediwiet

Het voorlichtingswerk, de interviews en de politieke lobby blijven van levensbelang. Ondanks de legalisering blijft medicinale cannabis omgeven door vooroordelen, stigma en gebrek aan kennis bij medische professionals. Ger wordt een routinier als ambassadeur en lobbyist voor medicinale cannabis, met onvervalst Rotterdamse tongval, directheid en humor. In haar speech bij de aanvaarding van de Koos Zwart Award in januari 2019 memoreert Fleur Woudstra van de Stichting Drugsbeleid:

“Als raadslid in de Groningse Gemeenteraad kreeg ik het in 2003 – mede dankzij de enthousiaste inzet van Ger de Zwaan die per motorfiets van Rotterdam naar Groningen reed om vol overtuiging in te komen spreken bij de Raadscommissie – voor elkaar, om de allereerste medicinale cannabis apotheek van de wereld te openen. Journalisten uit de hele wereld tijgerden naar Groningen om dat fenomeen te komen bekijken.”

Ger de Zwaan (l) met hoofdredacteur Michiel van Hinsbergen van EssensiE op een cannabisbeurs in 2006…

Ger blijft knokken voor acceptatie van medicinale cannabis en de rechten van patiënten, ook in Den Haag. Over zijn contacten met Tweede Kamerleden schrijft hij in 2007 in EssensiE:

“Is altijd weer leuk om nieuwe Kamerleden van het belang van de medicinale marihuana te overtuigen. En het is altijd weer goed om de oude Kamerleden te verfrissen met nieuwe voorstellen en suggesties. Want dat het anders moet in Nederland met de verstrekking van medicinale marihuana in de apotheek, is wel duidelijk lijkt me. MS-patiënten voeren rechtszaken tegen de overheid om hun marihuana zelf te mogen kweken. Tienduizenden van hen kopen hun medicijn in de coffeeshop. Patiëntenverenigingen durven geen politieke stelling te nemen tegen het ministerie, terwijl de meeste van hun leden het gebruiken.”

Vroeger was het echt beter…

Ook vijftien jaar na de oprichting van de stichting PMM kan Ger nog regelmatig woest worden over het kromme beleid en het gesol met patiënten. Die woede komt duidelijk naar voren in een interview met Roy Leeman uit 2009. “Vroeger was het wietbeleid veel soepeler. We waren vrijer in de dingen die we deden. Ja, mooie tijd was dat. Nu mogen we per dag nog maar vijf gram per persoon verkopen, vroeger was dat veel meer. We kweekten zelfs ook nog toen, de politie deed er niet moeilijk over.”

Over zijn strijd met de gemeente Rotterdam zegt Ger: “Mijn advocaat heeft de rechter duidelijk kunnen maken dat ik een autoriteit ben op het gebied van medicinale cannabis. Denk je dat ik mijn stichting voor de lol ben begonnen? Ik zie mensen overal lijden, terwijl de overheid ze nog een trap na geeft door ze extra uit te melken met peperdure medicijnen van de apotheek. Met al die nare bijwerkingen. Is dat leuk? Is dat plezier? In Nederland zijn er al 25.000 medische cannabisgebruikers. Dat wil de overheid helemaal niet. Die hele bak pillen, die willen ze de mensen voorschrijven. Levert ze veel meer geld op. Het klinkt hard, maar het is gewoon zo.”

Waarom Ger de Zwaan doet wat ie doet

Maandblad EssensiE gaat in de zomer van 2012 ter ziele. In een van zijn laatste bijdragen legt Ger nog eens uit waarom hij doet wat hij doet:

“Als je mij vraagt waar ik in mijn werk met en voor de medicinale marihuana nog het meest van onder de indruk breng, is dat de werking van marihuana bij ziektes in het algemeen. En ik zal jullie nog eens haarfijn uitleggen waarom…

Het is indrukwekkend als marihuana bij MS de tremors en spierspasmen sterk vermindert. Of dat het bij de behandeling met chemotherapie of bestraling bij kanker de misselijkheid bestrijdt en eetlust geeft. Dat het bij reuma en vergelijkbare ziektes de spieren ontspant, waardoor deze mensen minder last hebben van pijnlijke gewrichten. Dat het de oogboldruk vermindert en daardoor prima geschikt is bij glaucoom, maar ook bij tal van andere aandoeningen waarbij druk moet worden verminderd. Dat het bij pijn -in samenwerking met morfine- de pijnstillende werking van morfine met bijna een kwart versterkt. Dit is geen uit de duim gezogen verhaaltje, maar wetenschappelijk onderbouwd.”

Dankzij het boeddhisme heeft Ger zijn woede leren kanaliseren en omzetten in mededogen:

Jarenlang schreef Ger de Zwaan al over medicinale wiet toen er nog maar weinigen van hadden gehoord…

“Natuurlijk voel ik een woede in mij opkomen tegen degenen die de laatste tientallen jaren de touwtjes in handen hebben gehad en de wonderbaarlijke werking van het kruid niet onderzochten om de mensheid van dienst te zijn. Nee, die het juist voor de mensen ontoegankelijk maakten! Wat onze wereldleiders hebben gedaan met dit door God gegeven kruid riekt naar satanisme. Gelukkig heeft mijn Boeddhistische leraar mij geleerd te proberen woede om te zetten in mededogen. Uiteindelijk zal de beweging waar ik ook deel van uitmaak zegevieren. Als u en ik er niet meer zijn, zullen er nog mensen zich blijven inzetten voor de bevrijding van het kruid.”

Onverwacht einde

Nadat Ger begin 2012 door een hartinfarct wordt getroffen, komen zijn activiteiten op een laag pitje te staan. Via Facebook blijft hij informatie en nieuws over medicinale cannabis verspreiden. Hij brengt lange periodes door in zijn tweede vaderland Spanje, aan de Costa Blanca. Ger rijdt er op zijn motor, kweekt zijn eigen medicijn onder de Spaanse zon, luistert naar Jimi Hendrix en geniet van zijn kinderen en kleinkinderen. Als hij in Rotterdam is gaat hij natuurlijk naar Feyenoord. In september 2018 woont hij een lezing van de Dalai Lama bij in Ahoy. “Bij de enige normale man van de wereld geweest”, schrijft hij na afloop op Facebook.

Ger’s laatste Facebook post dateert van Eerste Kerstdag 2018: “Vol verdriet wil ik u mededelen dat mijn broer Wout vandaag 25 december is overleden. Hij is 61 jaar geworden. Ik zal hem missen.” Ger reist naar Spanje voor de begrafenis en overlijdt daar geheel onverwacht, 66 jaar oud, op 27 december 2018.

Vriend en medestrijder Nol van Schaik reageert bedroefd: “Zojuist vernomen dat mijn collega en oude strijdmakker voor medische cannabis, Ger de Zwaan, in Spanje is overleden. Ger was daar om de begrafenis van zijn broer bij te wonen… Ger was een Mediwiet patiënt die er wilde zijn voor andere patiënten, en dat heeft hij succesvol gedaan. Mijn steun en gedachten gaan uit naar zijn familie en geliefden. Ger was een topper, met hart voor zijn medemens. Ik ga hem missen.”

Op 12 januari 2019 wonen honderden mensen de uitvaart van Ger de Zwaan op de Zuiderbegraafplaats in Rotterdam bij. Op zijn kist ligt een Feyenoord-shirt met zijn naam en het rugnummer 66.