Het endocannabinoïde systeem (ECS) – een uitgebreide gids

De reden dat medicinale cannabis zo goed werkt bij een reeks aandoeningen is het ECS. Dit endocannabinoïde systeem is een systeem dat alle processen in ons lichaam reguleert. Door de receptoren van dit systeem te triggeren – zoals lichaamseigen stoffen zouden moeten doen – beïnvloeden stoffen uit wiet deze processen, en zorgen ze voor de effecten in ons lijf. In dit artikel een uitgebreide uitleg van het endocannabinoïde systeem.

Endocannabinoïde systeem (ECS)

Het endocannabinoïde systeem is een belangrijk biologisch systeem in ons lichaam. Het is verantwoordelijk voor veel processen in ons lichaam, maar ook voor de fysieke en mentale effecten van cannabis.

Dit systeem werd door wetenschappers ontdekt toen zij het effect van cannabis onderzochten. Het werd om die reden het endocannabinoïde systeem genoemd. Endo staat voor lichaamseigen en cannabinoïden refereert naar de groep stoffen die het systeem activeren.

Cannabinoïden

Cannabinoïden zijn chemische signaalstoffen van het endocannabinoïde systeem. Er bestaan heel veel cannabinoïden in de natuur, maar ze zijn allemaal onder twee categorieën onder te verdelen: endogeen of exogeen.

Endogeen betekent lichaamseigen. Deze stoffen, beter bekend als endocannabinoïden, worden van nature door ons lichaam aangemaakt. Ze wekken reacties op bij de cannabinoïde-receptoren (CB-receptoren) om basisfuncties in het lichaam zoals slaap, honger, stemming en pijn te reguleren.

Exogeen betekent van buiten het lichaam. De cannabinoïden die je vindt in cannabis, waaronder tetrahydrocannabinol (THC) en cannabidiol (CBD), vallen onder deze exogene categorie. Wanneer deze geconsumeerd worden zorgen ook deze stoffen voor een wisselwerking met de CB-receptoren, wat voor de fysieke en mentale effecten van cannabis in het lichaam zorgt.

Cannabinoïde-receptoren

Receptoren zijn letterlijk ontvangers van boodschappen, signalen. Deze boodschappen komen als chemische stofjes aan en binden zich aan de receptor. Elke boodschap creëert vervolgens een bepaald effect in het lichaam.

Het ECS heeft twee receptoren, de CB1 en CB2. Elke receptor reageert op andere cannabinoïden, maar sommige cannabinoïden werken op beide receptoren. De verdeling van de CB1 en CB2 receptoren in het lichaam verklaart waarom bepaalde cannabinoïden andere effecten hebben.

CB1-receptoren

Deze zijn in het hele lichaam te vinden, maar komen vooral in het brein en de ruggenwervelkolom, het centrale zenuwstelsel, voor. Vooral in gedeelten van het brein waar gedrag geregeld wordt zijn hoge concentraties van de CB1-receptor te vinden.

Er komen bijvoorbeeld CB1-receptoren voor in de hypothalamus, een regio in het brein dat hongergevoelens beïnvloedt. Maar ook in de amygdala, een belangrijk deel van de hersenen voor onder andere geheugen en de verwerking van emoties. In zenuwuiteinden komen deze receptoren ook voor, daar spelen ze een rol in het verminderen van de pijnsensatie.

CB2-receptoren

De CB2-receptoren vind je vooral terug in het perifere zenuwstelsel. Immuuncellen hebben bijzonder hoge concentraties van deze receptoren. Het activeren van de receptoren zorgt dan ook voor een sterke ontstekingsremmende werking. Ontstekingen zijn immers een immuunreactie die in veel ziekten en aandoeningen een grote rol spelen.

Werking THC en CBD op ECS

Als we kijken naar de meest voorkomende cannabinoïden uit cannabis, zien we dat THC zich aan zowel de CB1 als de CB2-receptoren bindt. Wetenschappers ontdekten dit en concludeerden dat de plantaardige stof de receptoren activeert zoals een endocannabinoïde.

CBD werkt niet door het binden aan cannabinoïden receptoren. Daarentegen werkt de stof door het verhinderen van FAAH. Dat is een enzym dat verantwoordelijk is voor de afbraak van het geluksmolecuul ananamide, de belangrijkste endocannabinoïde in het menselijk lichaam. Wanneer deze wordt verhinderd kan het anandamide niet normaal afbreken, waardoor er een ophoping van anandamide in het brein ontstaat.

Endocannabinoïden

Endocannabinoïden zijn de cannabinoïden die van nature door ons lichaam worden aangemaakt. De belangrijkste hiervan, waar wetenschappers van weten, zijn 2-AG en anandamide.

Anandamide was de eerste endocannabinoïde die, in 1992, door wetenschappers werd ontdekt. De naam is afgeleid van het Sanskrit, waar ananda gelukzaligheid betekent. Daarmee refereert het aan het geluksgevoel dat de stof geestelijk en lichamelijk veroorzaakt. In 1995 werd een tweede endocannabinoïde ontdekt, en die werd 2-AG (2-arachidonoyl glycerol) genoemd.

2-AG is in hogere concentraties in het brein te vinden, terwijl anandamide vooral in andere delen van het lichaam in zulke concentraties voorkomt. Ze kunnen beide aan CB1 en CB2 receptoren binden, maar hebben verschillende affiniteit met de twee receptoren. De een bindt zich liever aan de CB1, en de ander aan CB2.

Endocannabinoïden zijn neurotransmitters die maar kort bestaan. Ze worden alleen aangemaakt wanneer het lichaam aangeeft dat ze nodig zijn, en ze verdwijnen daarna ook weer uit het lichaam. Nadat ze vrijkomen worden ze al snel afgebroken door enzymen waaronder FAAH (fatty acid amide hydrolase) en MAGL (monoacylglycerol lipase). Als je cannabis consumeert daarentegen, krijg je grote hoeveelheden cannabinoïden binnen die in het lichaam blijven hangen. Het ECS wordt dan intensiever en langer geactiveerd dan bij een lichaamseigen reactie.

Functies van het ECS

Het endocannabinoïde systeem is dus verantwoordelijk voor heel veel basisfuncties van het menselijk lichaam. Hieronder vallen onder andere:

• Honger
• Metabolisme
• Pijn
• Slaap
• Stemming
• Beweging
• Temperatuur
• Geheugen en leren
• Immuunfunctie
• Ontstekingen
• Neurologische ontwikkelingen
• Neurologische bescherming
• Hart- en vaatfunctie
• Spijsvertering
• Voortplanting

Naast deze primaire functies in ons lichaam reageert het ECS ook op ziektes. In tumorcellen zijn bijvoorbeeld meer CB-receptoren te vinden dan in gezonde cellen. Diverse onderzoeken laten ook verhoogde endocannabinoïde-niveaus zien bij patiënten met aandoeningen zoals Parkinson, angst, chronische pijn en artritis.

Sommige wetenschappers denken dan ook dat de algemene taak van het ECS het bereiken van homeostase is. Homeostase is een belangrijk element in elk levend wezen. De beste omschrijving ervoor is het vermogen om een stabiele interne huishouding erop na te houden, een evenwicht dat essentieel is voor de overleving. Ziekten worden vaak veroorzaakt door het niet behalen van dat evenwicht. Dus is de rol van het ECS in het wél behalen van de homeostase veelbelovend voor de toekomstige gezondheidszorg.

[Openingsfoto: shutterstock/Rost9]